Đền còn có tên là đền Ngài, Tây Cung từ, thuộc xã Tống Trân, huyện Phù Cừ. Đền được xây dựng thờ nàng Cả – Vợ ba Ngô Vương Quyền, người thôn An Cầu và ba cô con gái.
Toàn cảnh đền Lê Xá ( Ảnh ditichlichsuvanhoa.com )
Tương truyền, nàng Cả là người tài sắc, được Ngô Quyền khi đóng quân doanh trên vùng Kê Lạc (huyện Tiên Lữ) đã chọn làm cung phi. Bà sinh được ba người con gái. Sau này khi Ngô Vương mất, đất nước xảy ra loạn Thập nhị xứ quân, nàng Cả và ba con gái dẫn quân ra trận nhằm bảo vệ triều đình nhà Ngô. Bà và các con đã anh dũng hy sinh. Người dân An Cầu thương tiếc đã lập đền thờ.
Đền Lê Xá được trùng tu tôn tạo nhiều lần. Trước đây công trình gồm các hạng mục như: đền chính, hai dãy tả hữu vu… xung quanh di tích có cảnh quan thoáng đãng. Trong kháng chiến chống Pháp hai dãy tả hữu vu đã bị hư hỏng, nay chỉ còn lại khu đền chính. Đền Lê Xá có mặt tiền hướng Tây, gồm năm gian hai dĩ. Kết cấu kiến trúc các bộ vì theo kiểu chồng rường đấu sen. Các con rường con kê đều được chạm khắc hình cánh sen. Các đầu dư được chạm cách điệu đầu rồng với các đao hỏa. Trên các vì cốn ván gió chạm khắc các đề tài tứ linh, tứ quý. Nối tiếp ba gian tiền tế qua ống muống đến gian hậu cung, là nơi thờ chính của đền tập trung nhiều mảng chạm khắc có giá trị nghệ thuật. Gian trung tâm hậu cung đặt khám thờ nàng Cả và ba con gái của bà. Khám thờ chạm khắc các đề tài quen thuộc trong kiến trúc cổ truyền như: Lưỡng long chầu nguyệt, các dây hoa lá… với đường nét mềm mại uyển chuyển. Trong khám thờ đặt bài vị và tượng nàng Cả và nhiều đồ thờ tự có giá trị nghệ thuật cao: bát hương sứ, mâm bồng, chân nến, chân đèn…
Về thăm đền Lê Xá để nghe kể lại những câu chuyện lịch sử mang nhiều ý nghĩa, để thấy sự tài hoa, khéo léo của cha ông qua những giá trị về kiến trúc nghệ thuật, điêu khắc một thời của dân tộc.
TTTTXTDLHY
