Theo truyền thuyết: Vào một năm đại hồng thuỷ, có một dòng nước dữ cuốn theo một chiếc bè gỗ, trên bè ngự một quả chuông vàng rất đẹp, dân làng nhiều nơi kéo vào không được. Một ngày kia, chiếc bè được dòng nước đưa đến địa phận thôn Nhân Dục, thuộc tổng An Tảo, huyện Kim Động, phủ Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên xưa (nay thuộc phường Hiến Nam, thành phố Hưng Yên). Dân làng cho là trời Phật giúp đỡ bèn góp công của dựng chùa, xây lầu treo chuông. Mỗi lần đánh chuông, tiếng vang xa hàng vạn dặm. Do vậy chùa có tên chữ là Kim Chung Tự, thường gọi là chùa Chuông.
Chùa Chuông có kết cấu “Nội Công ngoại Quốc liên hoàn”, cùng “Tứ thuỷ quy đường” gồm nhiều hạng mục công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc, mỹ thuật thời Hậu Lê đan xen thời Nguyễn như: Tam quan, nhà Tiền, Tiền đường, Thượng điện, hai dãy hành lang, nhà thờ Đức vua Thần Nông, nhà Tổ và nhà Mẫu. Các hạng mục kiến trúc được bố trí đăng đối, hài hòa trên trục đối xứng từ Tam quan đến nhà Mẫu. Chính điều đó đã tạo nên sự quy mô, bề thế và nét kiến trúc đặc sắc của ngôi chùa. Qua cổng Tam quan là tới ba nhịp cầu đá xanh, bắc ngang qua ao (mắt rồng), cây cầu được xây dựng năm 1702. Tiếp đến là con đường độc đạo được lát đá xanh dẫn thẳng đến nhà tiền đường, theo quan niệm nhà Phật, đường này gọi là "Nhất chính đạo", con đường chân chính duy nhất dẫn dắt con người thoát khỏi bể khổ.
Điểm nhấn đặc sắc của ngôi chùa là hệ thống "Thập điện Diêm Vương". Đây là triết lý nhân quả của nhà Phật, người ta tin rằng con người sống trên dương thế, khi từ giã cõi đời phải trải qua 10 cửa điện để Diêm Vương xét hỏi công và tội. Ứng với mỗi tội đồ là một hình phạt tương ứng. Tiếp đến là tượng Bát Bộ Kim Cương, sau đó là 18 pho "Thập Bát La Hán" - 18 vị được tạo tác trong tư thế ngồi rất sinh động. Một trong những hiện vật có giá trị nhất còn lưu giữ lại chùa là tấm bia đá dựng năm Vĩnh Thịnh thứ 7 (1711). Qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, chùa vẫn giữ nguyên được kiến trúc ban đầu.
Năm 2025, Chùa Chuông được chọn là địa điểm tôn trí Xá lợi Phật - Bảo vật Quốc gia Ấn Độ. Đây là sự kiện tôn giáo có ý nghĩa quan trọng, góp phần đưa Phật giáo Việt Nam hội nhập với Phật giáo quốc tế, đồng thời, khẳng định chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ta trong việc tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo.
Chùa Chuông đẹp không chỉ bởi cảnh quan khoáng đạt mà còn nổi tiếng với hệ thống tượng Phật đặc sắc. Một ngôi chùa cổ linh thiêng, là Đệ nhất danh thắng của Phố Hiến sẽ là nơi du khách tìm về chốn an yên.
Ngô Huyền Trang - Trung tâm TTXTDLHY
