Phó Đức Chính (1907 – 1930), người làng Đa Ngưu (nay thuộc xã Văn Giang, tỉnh Hưng Yên), xuất thân trong một gia đình Nho học. Năm 1921, tại Hà Nội ông sớm tiếp thu tinh thần yêu nước từ các cuộc khởi nghĩa thời kỳ Pháp xâm lược Việt Nam: phong trào Cần Vương; khởi nghĩa Yên Thế; khởi nghĩa Bãi Sậy. Năm 1925, ông thi đỗ vào học trường Cao đẳng Công chính. Tháng 12/1927, Phó Đức Chính tham gia thành lập Việt Nam Quốc Dân Đảng và là một trong năm thành viên lãnh đạo của Tổng bộ, phụ trách công tác tổ chức và phát triển Đảng. Năm 1928, Phó Đức Chính được cử làm Tham tán Công Chính ở Sanavakhet (Lào). Tại đây, ông vẫn không từ bỏ lý tưởng yêu nước, tiếp tục hoạt động, tuyên truyền đường lối, chính sách của tổ chức Việt Nam Quốc Dân Đảng.
Khi bị giặc Pháp kết án tử hình, ông đã từ chối việc chống án với câu nói đầy khí phách: “Đại sự không thành! Chết là vinh! Còn chống án làm chi vô ích!”. Ngày 17/6/1930, Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính và 11 chiến sĩ bước lên đoạn đầu đài tại Pháp trường Yên Bái. Với khi thế hiên ngang, bất khuất khiến cho kẻ thù phải khiếp sợ, nhân dân kính phục và thương cảm. Ông là người duy nhất đã yêu cầu được nằm ngửa để xem lưỡi dao rơi xuống và hô " Việt Nam vạn tuế".
Không chỉ là người chiến sĩ yêu nước, hiên ngang trước kẻ thù. Phó Đức Chính còn là một người con chí hiếu. Khi cụ thân sinh Phó Duy Chân lên Yên Bái thăm ông trước khi ra pháp trường, Phó Đức Chính tạ lỗi với cha mẹ vì việc lớn không thành, không phụng dưỡng cha mẹ khi tuổi già. Ông khuyên người thân trong gia đình nén nỗi đau thương cùng nhau đoàn kết, làm việc tốt cho quê hương Hưng Yên yêu dấu và đất nước Việt Nam trường tồn. Cuộc đời Phó Đức Chính tuy ngắn ngủi, sự nghiệp chưa trọn vẹn song khí phách oanh liệt của ông trước kẻ thù là bài ca bi tráng đẹp mãi những giai điệu hào hùng thể hiện chí lớn tuổi hai mươi.
Khu nhà tưởng niệm danh nhân Phó Đức Chính khánh thành vào năm 2013 được xây dựng với lối kiến trúc truyền thống hình chữ đinh (J) gồm ba gian đại bái và một gian hậu cung. Hệ thống của nhà tưởng niệm làm theo lối “ Thượng minh hạ bản”, để trơn không trang trí, mái lợp ngói mũi. Bộ khung tòa đại bái được định vị khá vững chắc bởi hệ thống cột đá đặt trực tiếp xuống nền nhà cùng các bộ vì. Hệ thống các bộ vì ở đây được làm theo kiểu “ vì chồng rường”. Các con rường được tạo tác nổi khối, to khỏe tạo sự vững chắc cho toàn bộ ngôi nhà. Hậu cung là nơi đặt ban thờ người chiến sĩ yêu nước Phó Đức Chính. Nhà tưởng niệm còn là nơi trưng bày những tư liệu, hình ảnh tiêu biểu tái hiện lại thân thế và sự nghiệp danh nhân Phó Đức Chính. Đồng thời khẳng định tội ác của thực dân Pháp đối với nhân dân ta và các nghĩa sĩ trong cuộc Khởi nghĩa Yên Bái. Một số hình ảnh như: ảnh chân dung Phó Đức Chính, bức ảnh chụp thủ cấp 13 nghĩa sĩ bị xử chém tại Yên Bái được con cháu dòng họ Phó sưu tầm tại Pháp; tượng bán thân Phó Đức Chính được đúc bằng đồng, nghiêm trang do con cháu dòng họ cúng tiến, các bản trích trang trọng giới thiệu sơ lược về tiểu sử, cuộc đời hoạt động cách mạng của nhà yêu nước Phó Đức Chính.
Ngoài khu thờ chính, trong khuôn viên nhà tưởng niệm còn bao gồm các hạng mục công trình phụ trợ: nhà đón tiếp, ao sen, hòn non bộ, sân vườn, cây xanh. Cả khuôn viên thành một hệ thống liên hoàn, hòa nhập với quang cảnh xanh tươi vốn có của vùng quê Tân Tiến – Văn Giang.
Hàng năm vào ngày 17 tháng 06 (ngày mất đồng chí Phó Đức Chính) con cháu dòng họ từ khắp mọi nơi đều tề tựu đông đủ về nhà thờ họ, nhà lưu niệm thắp nén nhang thơm tưởng nhớ đến người chiến sĩ yêu nước Phó Đức Chính. Qua đó giáo dục cho con cháu dòng họ về tinh thần yêu nước bất khuất, ý chí kiên cường đấu tranh bảo vệ tổ quốc của ông cha ta. Nhà tưởng niệm là tài sản quý giá, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, một công trình văn hóa thể hiện tấm lòng, tình cảm của nhân dân địa phương, con cháu dòng họ dành cho danh nhân Phó Đức Chính. Bên cạnh đó nhà tưởng niệm cũng là nơi giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho các thế hệ mai sau.
TTTTXTDLHY
