Nơi đây, khi xưa là thành thái ấp của Phụng Càn Vương Trần Liễu – thân phụ của Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn. Năm 1258 quân dân nhà Trần tiến hành cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên – Mông lần thứ nhất, Trần Quốc Tuấn được phong tước Thượng vị hầu và được triều đình giao về trấn thủ vùng đất A Sào. Đây là vị trí chiến lược trọng yếu trong phòng thủ cũng như góp phần quan trọng trong các cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông.
Theo sử sách ghi chép lại: Trước khi bước vào cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ 2, đích thân các vua nhà Trần cùng Trần Quốc Tuấn về chỉ đạo xây dựng vùng ven sông Hóa thành một phòng tuyến để triển khai thế trận thủy chiến. Tại A Sào, Trần Quốc Tuấn được triều đình giao trọng trách xây dựng lực lượng quân sự cùng trung tâm tích trữ binh lương. Nhân dân khắp vùng mang thóc gạo mong được góp công, góp của cùng Triều đình đánh giặc. Nhiều đến mức, các kho ở Mễ Thương, kho nào, kho nấy đầy ắp, phải làm thêm nhiều kho khác. “Thực túc binh cường”, hệ thống kho lương thảo, vũ khí ở A Sào đã trở thành hậu cứ vững chắc cùng với Long Hưng tạo nên tiềm lực hậu cần to lớn cho đại binh nhà Trần đủ sức kháng chiến đánh tan giặc Nguyên - Mông.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ 3 (1288), địa danh A Sào được chọn là nơi đặt đại bản doanh của Hưng Đạo Đại Vương. Chỉ trong vòng chưa đầy nửa năm, cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông đã giành thắng lợi hoàn toàn nhờ sự chỉ huy quân sự tài ba của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.
.jpg)
Nhớ công ơn của Ngài, sau chiến thắng quân Nguyên, nhà Trần và nhân dân đã lập đền thờ Ngài gọi là Đệ nhị sinh từ (sau Đệ nhất Kiếp Bạc) thể hiện lòng tôn kính và biết ơn đối với vị anh hùng dân tộc.
Công trình hiện tại được phục dựng năm 2005, hoàn thiện năm 2011. Tại đây là một khuôn viên rộng lớn được thiết kế hài hòa với cảnh quan xung quanh, tạo cảm giác gần gũi nhưng vẫn đầy tôn nghiêm. Ngôi đền là trung tâm của quần thể kiến trúc đặc sắc với những mái ngói rêu phong, những đầu đao uy nghiêm và bức tường được xây dựng bằng gạch nung thủ công. Nét nghệ thuật được thể hiện qua chạm khắc tinh xảo trên hệ thống cột gỗ, họa tiết trang trí trên mái, tường tạo nên một không gian đồ sộ, thanh thoát.
Khu đền bao gồm các công trình chính như: Đền Trình, Tòa Đại bái, Tòa Phủ Đệ. Bên trong cung cấm có khám thờ, trên đặt pho tượng Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn bằng gỗ quý, pho tượng cổ được tạc chân dung khi Ngài còn sống. Bên cạnh đó là nhà tả vu, nhà hữu vu, nhà khách, nhà bia… Các công trình được bố trí hài hòa, tạo thành một không gian kiến trúc hoàn chỉnh.
Trong khuôn viên của đền có hồ Tắm Tượng (hồ để voi tắm) – một điểm nhấn đặc biệt gắn với câu chuyện lịch sử về Hưng Đạo Đại Vương, có gò Đống Yên (nơi để yên ngựa của quân lính), Trại binh (nơi ở của quân lính)…
.jpg)
Nơi đây có Bến Tượng A Sào là nơi ghi dấu tích voi chiến của Trần Hưng Đạo bị sa lầy trên đường hành quân vượt sông Hóa tiến đánh quân của Ô Mã Nhi trên sông Bạch Đằng, trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ ba. Nhân dân đã mang gỗ, tre, rơm, rạ, có hào kiệt tháo cả nhà gỗ lim cùng bè mảng tìm cách cứu voi chiến, nhưng không kéo voi lên được. Trong khi đó, thế trận quá khẩn trương, nên chủ tướng Trần Quốc Tuấn đành nuốt nước mắt lên thuyền vượt sông đánh giặc. Voi chiến ứa nước mắt nhìn chủ tướng, kêu rống lên thảm thiết rồi từ từ chìm vào lòng đất. Tiếc thương voi chiến đạo nghĩa, Hưng Đạo Đại Vương đã tuốt gươm chỉ xuống dòng sông, hét lên thề rằng: “Nếu trận này không thắng giặc Thát, ta thề không trở lại bến sông này nữa”.
Sau chiến thắng trở về, Trần Quốc Tuấn đã cho đắp mộ voi nơi bến sông và nhân dân đã lập miếu thờ. Từ đó, bến sông có tên là Bến Tượng. Những năm sau đó, nhân dân A Sào đã tạc tượng voi bằng đá và thờ tại bờ sông. Năm 1951, giặc Pháp đóng bốt ở đền A Sào, chúng đã dùng xe kéo voi đá về làm bia tập bắn, vòi voi bị gãy. Năm 2006, Bến Tượng A Sào được phục dựng, voi đá được làm với quy mô, kích thước lớn hơn trên cơ sở vóc dáng voi đá cũ.
Ngay cạnh đó là công trình độc đáo thể hiện thần thái uy phong của Đức thánh Trần Hưng Đạo, tượng cao 13,2m chất liệu đá xanh nguyên khối.
Lễ hội đình - đền - Bến Tượng A Sào được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia năm 2015. Được tổ chức vào ngày 10 tháng Hai âm lịch hằng năm, với các hoạt động như rước bộ, tế lễ, thi pháo đất, bơi chải, múa kéo chữ…
Ảnh: Thế Duyệt - TTXVN
Với những giá trị lịch sử - văn hóa độc đáo, năm 2011, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cấp bằng Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia cho Khu di tich Đình - Đền - Bến Tượng A Sào. Đây không chỉ là địa chỉ giáo dục truyền thống yêu nước, mà còn là một điểm du lịch tâm linh thu hút đông đảo du khách tham quan.
Bài: TTXTDLHY - Ảnh: Sưu tầm
